اگر در امور مالیاتی فعالیت داشته باشید، احتمالا بارها با سوال هایی از جمله ارزش افزوده چیست یا مالیات چیست مواجه شده اید. امروزه بسیاری از کالاها و خدماتی که ارائه می شوند، دارای مالیات هستند. یعنی بر اساس قانون نظام مالیاتی کشور، مودیان باید این مبلغ مالیات را پرداخت نمایند. مالیات انواع گوناگونی دارد و هر کدام از آن ها به شیوه خاصی محاسبه می شوند.
همچنین مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای مختلف جهان به روش های مختلفی وجود دارد. برای محاسبه این مالیات، ابتدا باید با ارزش افزوده آشنایی کامل داشته باشید. در این مقاله می خواهیم به معرفی ارزش افزوده، انواع آن و نحوه محاسبه آن در ایران بپردازیم.
آنچه در این مقاله میخوانید :
ارزش افزوده چیست؟
برای مثال ارزش افزوده، ارزشی است که در طول فرایند تولید کالا و یا انجام خدمات، به مواد اولیه اضافه می شود. به زبانی دیگر، فرایند تولید موجب افزایش ارزش مواد اولیه خواهد شد. در زبان انگلیسی به آن Value added می گویند. این ارزش به تفاوت بین ارزش کالا و خدمات عرضه شده با ارزش کالا و خدمات تحصیل شده در یک دوره معین اختصاص دارد. بنابراین این مبلغ در تمامی کشورهای جهان بر کالاها و خدمات مختلف اعمال می شود. این مبلغ بر اساس قوانین خاصی توسط فروشنده کالا یا ارائه دهنده خدمات تعین خواهد شد. سپس این مبلغ توسط مصرف کننده کالا یا دریافت کننده خدمات پرداخت می شود.
برای آن که بهتر با ارزش افزوده آشنا شوید می خواهیم آن را با ذکر یک مثال توضیح دهیم. زنجیره تولید نان را در نظر بگیرید. در ابتدای این زنجیره کشاورز قرار دارد که با برداشت گندم به آن ارزش می دهد. سپس این گندم در کارخانه به آرد تبدیل می شود. بنابراین کارخانه به گندم ارزش داده است. سپس آرد توسط نانوا به خمیر و سپس نان تبدیل می شود. بنابراین نانوا به آرد ارزش بخشیده است. مبلغ ارزش افزوده در ازای این ارزش بخشیدن از مصرف کننده نان دریافت می شود.
تاریخچه ارزش افزوده
در تاریخ، کشور های فرانسه و آلمان جزء اولین کشورهایی بودند که مالیات بر ارزش افزوده را اجرا کردند. لایحه این نوع مالیات در جمهوری اسلامی ایران برای اولین بار در سال 1366 تسلیم شورای اسلامی شد. در سال 1370 در جهت اصلاح نظام مالیاتی کشور، اجرای این نوع مالیات را ضروری تشخیص دادند. سپس با توجه به بررسی های متعددی که در این زمینه صورت گرفت، بر اجرای این قانون تاکید شد. سرانجام این قانون برای اولین بار در سال 1387 تصویب و به صورت آزمایشی به اجرا درآمد. البته اجرای این قانون در کشور در سال 1400 دائمی شد.
قانون مالیات بر ارزش افزوده یعنی چه؟
مبلغ ارزش افزوده ای که از مصرف کننده کالا یا دریافت کننده خدمات، دریافت می شود مشمول مالیات می شود. در واقع فروشنده کالا یا ارائه دهنده خدمات، در ازای مبلغی که به عنوان ارزش کالا یا خدمات دریافت می کند، باید مالیات بپردازد. البته مبلغ مالیات نیز از مصرف کننده نهایی کالا یا دریافت کننده نهایی خدمات دریافت خواهد شد. بنابراین مصرف کننده هم باید ارزش افزوده کالا و هم مالیات آن را پرداخت نماید. این نوع مالیات غیر تصاعدی می باشد و در تمام مراحل تولید، توزیع و مصرف وضع می شود.
البته ناگفته نماند که در زنجیره تولید محصول، مالیات ها توسط خریداران در هر مرحله پرداخت می شود. یعنی فروشنده در هر مرحله از تولید می تواند مالیات را از خریدار دریافت نماید. بنابراین هیچ کدام از تولید کنندگان کالا یا ارائه دهندگان خدمات، مالیات را از جیب خود پرداخت نمی کنند. زیرا مالیات نهایی از خریدار کالا یا دریافت کننده خدمات گرفته می شود.
اصطلاحات قانون ارزش افزوده
ارزش افزوده یکی از انواع مالیات‌هایی است که در بسیاری از کشورها اعمال می‌شود. در این قانون، مالیات بر ارزش افزوده به کالاها و خدمات مختلف اعمال می‌شود و در هر مرحله از زنجیره تولید تا مصرف نهایی، به ارزش افزوده شده به محصول یا خدمت تعلق می‌گیرد. در زیر برخی از اصطلاحات رایج در این قانون آورده شده است:
- مالیات بر ارزش افزوده: مالیاتی که بر اساس ارزش افزوده در هر مرحله از تولید و توزیع کالاها و خدمات دریافت می‌شود.
- خریدار نهایی: شخص یا شرکتی که کالا یا خدمات را برای مصرف نهایی خریداری می‌کند و مالیات بر ارزش افزوده را پرداخت می‌کند.
- صادرکننده: شخص یا شرکتی که کالاها یا خدمات را به خارج از کشور صادر می‌کند و در برخی موارد از مالیات بر ارزش افزوده معاف است.
- اعتبار مالیاتی: مبلغ مالیات بر ارزش افزوده‌ای که یک شرکت می‌تواند از مالیات‌های قابل پرداخت خود کسر کند، به شرط اینکه این مالیات قبلاً در مراحل قبلی زنجیره تولید پرداخت شده باشد.
- معافیت مالیاتی: شرایط یا کالاها و خدماتی که از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند.
- تسویه حساب مالیاتی: فرآیندی که در آن مالیات پرداخت شده در مراحل مختلف با مالیات دریافت شده از مشتریان نهایی مقایسه و محاسبه می‌شود.
- ثبت نام مالیات: فرآیندی که در آن کسب و کارها برای پرداخت و گزارش مالیات بر ارزش افزوده ثبت نام می‌کنند.
- مالیات بر مبنای مقصد: روشی که در آن مالیات بر اساس محل مصرف کالا یا خدمات اعمال می‌شود.
- نرخ مالیات: درصدی که به عنوان مالیات بر ارزش افزوده بر قیمت کالا یا خدمات افزوده می‌شود.
- خالص مالیات: تفاوت بین مالیات بر ارزش افزوده‌ای که یک شرکت از مشتریان خود دریافت کرده و مالیات بر ارزش افزوده‌ای که پرداخت کرده است.
این اصطلاحات به شما کمک می‌کنند تا قوانین و مقررات مربوط به مالیات بر ارزش افزوده را بهتر درک کنید و از آن‌ها در کسب و کار یا مسائل مالیاتی خود استفاده کنید.
افراد مشمول پرداخت ارزش افزوده
افراد و اشخاص مشمول پرداخت مالیات بر ارزش افزوده شامل موارد زیر می‌شوند:
- تولیدکنندگان: شرکت‌ها و افرادی که کالا تولید می‌کنند، موظف به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده بر کالاهای تولیدی خود هستند.
- فروشندگان و توزیع‌کنندگان: هر کسب‌وکاری که کالا یا خدمات را به دیگران می‌فروشد یا توزیع می‌کند، باید مالیات بر ارزش افزوده را در فاکتور فروش لحاظ کرده و به سازمان مالیاتی پرداخت کند.
- ارائه‌دهندگان خدمات: شرکت‌ها و افرادی که خدمات ارائه می‌دهند، مانند مشاوران، پیمانکاران، شرکت‌های فناوری اطلاعات و غیره، مشمول پرداخت مالیات بر ارزش افزوده هستند.
- واردکنندگان: کسانی که کالاها یا خدمات را به کشور وارد می‌کنند، موظف به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده بر اساس ارزش کالاهای وارداتی هستند.
- صادرکنندگان: هرچند صادرکنندگان به طور کلی از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده بر کالاهای صادر شده معاف هستند، اما ممکن است مشمول گزارش‌دهی و تأیید معافیت باشند.
- شرکت‌های ساخت و ساز: شرکت‌هایی که در حوزه ساخت و ساز فعالیت می‌کنند نیز مشمول پرداخت مالیات بر ارزش افزوده برای مواد و خدمات استفاده شده در پروژه‌های خود هستند.
- خریداران نهایی: در نهایت، مالیات بر ارزش افزوده از خریداران نهایی کالاها و خدمات اخذ می‌شود. این مالیات به عنوان بخشی از قیمت کالا یا خدمات به مشتری نهایی منتقل می‌شود.
- کسب‌وکارهای دارای درآمد بالا: در برخی از کشورها، کسب‌وکارهایی که درآمد سالانه آن‌ها از یک میزان مشخصی بیشتر است، به طور اجباری مشمول ثبت‌نام و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده می‌شوند.
- اشخاص حقیقی و حقوقی ثبت‌نام شده: افرادی که تحت قوانین کشور خود ثبت‌نام کرده و شناسه مالیاتی دریافت کرده‌اند، مشمول پرداخت مالیات بر ارزش افزوده هستند.
در کل، هر شخص حقیقی یا حقوقی که به نوعی در چرخه تولید، توزیع یا ارائه کالاها و خدمات دخیل است، مشمول پرداخت مالیات بر ارزش افزوده است، مگر اینکه به طور خاص از این مالیات معاف شده باشد.
مالیات بر ارزش افزوده 1403 چند درصد است؟
در سال 1403، نرخ مالیات بر ارزش افزوده در ایران از 9 درصد به 10 درصد افزایش یافته است. این افزایش بر اساس تصمیم مجلس شورای اسلامی و به منظور تأمین بخشی از بودجه دولت انجام شده است. بنابراین، در سال 1403، مصرف‌کنندگان باید 10 درصد مالیات بر ارزش افزوده برای کالاها و خدماتی که خریداری می‌کنند، پرداخت کنند.
انواع مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده انواع مختلفی دارد. تولیدی، درآمدی و مصرفی سه نوع اصلی این مالیات هستند که در ادامه هر کدام را معرفی می کنیم.
مالیات تولیدی
این نوع مالیات هم به کالاهای مصرفی تعلق می گیرد و هم به کالاهای سرمایه ای. در واقع بنگاه های اقتصادی با خرید کالاهای سرمایه ای نمی توانند هیچگونه اعتبار مالیاتی را کسب نمایند.
مالیات درآمدی
این نوع مالیات، مالیات بر فروش تولید ناخالص کالاها می باشد. در این نوع مالیات، استهلاک کالا از پایه مالیات کسر می شود. اما سرمایه گذاری خالص مشمول مالیات خواهد شد. این نوع مالیات می تواند موجب ایجاد فشار بر بخش تولید و سرمایه گذاری شود.
مالیات مصرفی
در این نوع مالیات، بار مالیاتی بر عهده مصرف کننده است. یعنی استهلاک کالا و سرمایه گذاری مشمول پرداخت این مالیات نخواهند شد. در واقع تولید کننده هیچ مالیاتی را پرداخت نمی کند.
فرمول محاسبه ارزش افزوده
در ایران، مالیات بر ارزش افزوده به میزان 9 درصد می باشد و از روش تفریقی غیر مستقیم برای محاسبه آن بهره می برند. به این روش، روش صورت حسابی یا اعتباری نیز گفته می شود. در این روش هر بنگاه اقتصادی یا یک شرکت هنگام خرید یک کالا، باید ارزش افزوده و مالیات آن را پرداخت نماید. سپس همان شرکت در هنگام فروش کالا، علاوه بر دریافت بهای کالا، مالیات آن را نیز از خریدار دریافت می کند.
فرمول محاسبه مالیات به این روش به صورت زیر می باشد. اگر میزان پرداخت قبوض مالیاتی بیش از میزانی باشد باید پرداخت شود، مودی می تواند آن را به دوره بعدی موکول کند. جهت انجام صحیح محاسبه بهتر است از خدمات مشاوره مالیات استفاده کنید تا بهترین تصمیم را بگیرید.
(مالیات و عوارض خرید – مالیات و عوارض فروش) = مالیات ارزش افزوده
ارائه اظهارنامه ارزش افزوده به سازمان امور مالیاتی کشور
ارائه اظهارنامه مالیاتی مربوط به ارزش افزوده باید هر سه ماه یکبار یعنی در پایان هر فصل صورت گیرد. مودیان مالیاتی تا 15 روز فرصت دارند که اظهارنامه خود را تسلیم سازمان امور مالیاتی کشور نمایند. تسلیم اظهارنامه از طریق سامانه مالیات بر ارزش افزوده انجام می شود.
پس از ارائه اظهارنامه، مودیان باید فیش حقوقی صادر شده از سازمان امور مالیاتی کشور را پرداخت کنند. البته در پایان فصل زمستان به دلیل عید نوروز و تعطیلات آن، این مهلت تمدید می شود. اما بهتر است مودیان در فرصت مناسب نسبت به پرداخت مالیات اقدام کنند. در غیر این صورت مودی جریمه خواهد شد.
تفاوت ارزش افزوده و سود
ارزش افزوده به افزایش ارزش در هر مرحله از تولید یا خدمات اشاره دارد، در حالی که سود نتیجه نهایی عملیات مالی کسب‌وکار پس از کسر همه هزینه‌هاست. ارزش افزوده به هزینه‌های مستقیم مرتبط با تولید محصول یا ارائه خدمت مربوط می‌شود، در حالی که سود به کل درآمد و کل هزینه‌های شرکت توجه دارد. مالیات بر ارزش افزوده بر اساس ارزش افزوده در هر مرحله تولید یا ارائه خدمت محاسبه و پرداخت می‌شود، اما مالیات بر سود (مالیات بر درآمد) بر اساس سود خالص شرکت اعمال می‌شود.
در مجموع، ارزش افزوده نشان‌دهنده ارزشی است که در طول فرآیند تولید یا خدمات ایجاد می‌شود، در حالی که سود نشان‌دهنده عملکرد مالی کلی یک کسب‌وکار پس از کسر تمام هزینه‌ها است.
کلام آخر
مالیات بر ارزش افزوده به عنوان یکی از منابع مهم درآمدی دولت، نقش بسزایی در تأمین هزینه‌های عمومی و توسعه زیرساخت‌ها دارد. این مالیات بر تمامی مراحل تولید و توزیع کالاها و خدمات، به توزیع عادلانه‌تر بار مالیاتی کمک می‌کند و تاثر می گذارد.
حسابدار برتر
سوالات متداول
جریمه عدم ارسال اظهارنامه ارزش افزوده در موعد مقرر چیست؟
جریمه عدم ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده در موعد مقرر، معادل 50 درصد مالیات متعلق و همچنین محرومیت استفاده از معافیت‌ها و بخشودگی‌های قانونی است.
مهلت تسلیم و ارسال اظهارنامه ارزش افزوده 1403 چه زمانی است؟
مهلت تسلیم و ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده در سال 1403 حداکثر تا 15 روز پس از پایان هر فصل مالیاتی تعیین شده است.
