ارزش افزوده چیست و چگونه محاسبه میشود؟

اگر در امور مالیاتی فعالیت داشته باشید، احتمالا بارها با نام ارزش افزوده و مالیات بر آن مواجه شده اید. امروزه بسیاری از کالاها و خدماتی که ارائه می شوند، دارای مالیات هستند. یعنی بر اساس قانون نظام مالیاتی کشور، مودیان باید این مبلغ مالیات را پرداخت نمایند. مالیات انواع گوناگونی دارد و هر کدام از آن ها به شیوه خاصی محاسبه می شوند. همچنین مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای مختلف جهان به روش های مختلفی وجود دارد. برای محاسبه این مالیات، ابتدا باید با ارزش افزوده آشنایی کامل داشته باشید. در این مقاله می خواهیم به معرفی ارزش افزوده، انواع آن و نحوه محاسبه آن در ایران بپردازیم.

ارزش افزوده چیست؟

برای مثال ارزش افزوده، ارزشی است که در طول فرایند تولید کالا و یا انجام خدمات، به مواد اولیه اضافه می شود. به زبانی دیگر، فرایند تولید موجب افزایش ارزش مواد اولیه خواهد شد. در زبان انگلیسی به آن Value added می گویند. این ارزش به تفاوت بین ارزش کالا و خدمات عرضه شده با ارزش کالا و خدمات تحصیل شده در یک دوره معین اختصاص دارد. بنابراین این مبلغ در تمامی کشورهای جهان بر کالاها و خدمات مختلف اعمال می شود. این مبلغ بر اساس قوانین خاصی توسط فروشنده کالا یا ارائه دهنده خدمات تعین خواهد شد. سپس این مبلغ توسط مصرف کننده کالا یا دریافت کننده خدمات پرداخت می شود.

برای آن که بهتر با ارزش افزوده آشنا شوید می خواهیم آن را با ذکر یک مثال توضیح دهیم. زنجیره تولید نان را در نظر بگیرید. در ابتدای این زنجیره کشاورز قرار دارد که با برداشت گندم به آن ارزش می دهد. سپس این گندم در کارخانه به آرد تبدیل می شود. بنابراین کارخانه به گندم ارزش داده است. سپس آرد توسط نانوا به خمیر و سپس نان تبدیل می شود. بنابراین نانوا به آرد ارزش بخشیده است. مبلغ ارزش افزوده در ازای این ارزش بخشیدن از مصرف کننده نان دریافت می شود.

قانون مالیات بر ارزش افزوده یعنی چه؟

مبلغ ارزش افزوده ای که از مصرف کننده کالا یا دریافت کننده خدمات، دریافت می شود مشمول مالیات می شود. در واقع فروشنده کالا یا ارائه دهنده خدمات، در ازای مبلغی که به عنوان ارزش کالا یا خدمات دریافت می کند، باید مالیات بپردازد. البته مبلغ مالیات نیز از مصرف کننده نهایی کالا یا دریافت کننده نهایی خدمات دریافت خواهد شد. بنابراین مصرف کننده هم باید ارزش افزوده کالا و هم مالیات آن را پرداخت نماید. این نوع مالیات غیر تصاعدی می باشد و در تمام مراحل تولید، توزیع و مصرف وضع می شود.

البته ناگفته نماند که در زنجیره تولید محصول، مالیات ها توسط خریداران در هر مرحله پرداخت می شود. یعنی فروشنده در هر مرحله از تولید می تواند مالیات را از خریدار دریافت نماید. بنابراین هیچ کدام از تولید کنندگان کالا یا ارائه دهندگان خدمات، مالیات را از جیب خود پرداخت نمی کنند. زیرا مالیات نهایی از خریدار کالا یا دریافت کننده خدمات گرفته می شود.

تاریخچه ارزش افزوده

در تاریخ، کشور های فرانسه و آلمان جزء اولین کشورهایی بودند که مالیات بر ارزش افزوده را اجرا کردند. لایحه این نوع مالیات در جمهوری اسلامی ایران برای اولین بار در سال 1366 تسلیم شورای اسلامی شد. در سال 1370 در جهت اصلاح نظام مالیاتی کشور، اجرای این نوع مالیات را ضروری تشخیص دادند. سپس با توجه به بررسی های متعددی که در این زمینه صورت گرفت، بر اجرای این قانون تاکید شد. سرانجام این قانون برای اولین بار در سال 1387 تصویب و به صورت آزمایشی به اجرا درآمد. البته اجرای این قانون در کشور در سال 1400 دائمی شد.

انواع مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده انواع مختلفی دارد. تولیدی، درآمدی و مصرفی سه نوع اصلی این مالیات هستند که در ادامه هر کدام را معرفی می کنیم.

مالیات تولیدی

این نوع مالیات هم به کالاهای مصرفی تعلق می گیرد و هم به کالاهای سرمایه ای. در واقع بنگاه های اقتصادی با خرید کالاهای سرمایه ای نمی توانند هیچگونه اعتبار مالیاتی را کسب نمایند.

مالیات درآمدی

این نوع مالیات، مالیات بر فروش تولید ناخالص کالاها می باشد. در این نوع مالیات، استهلاک کالا از پایه مالیات کسر می شود. اما سرمایه گذاری خالص مشمول مالیات خواهد شد. این نوع مالیات می تواند موجب ایجاد فشار بر بخش تولید و سرمایه گذاری شود.

مالیات مصرفی

در این نوع مالیات، بار مالیاتی بر عهده مصرف کننده است. یعنی استهلاک کالا و سرمایه گذاری مشمول پرداخت این مالیات نخواهند شد. در واقع تولید کننده هیچ مالیاتی را پرداخت نمی کند.

ارزش افزوده چگونه محاسبه می شود؟ همراه با فرمول

در ایران، مالیات بر ارزش افزوده به میزان 9 درصد می باشد و از روش تفریقی غیر مستقیم برای محاسبه آن بهره می برند. به این روش، روش صورت حسابی یا اعتباری نیز گفته می شود. در این روش هر بنگاه اقتصادی یا یک شرکت هنگام خرید یک کالا، باید ارزش افزوده و مالیات آن را پرداخت نماید. سپس همان شرکت در هنگام فروش کالا، علاوه بر دریافت بهای کالا، مالیات آن را نیز از خریدار دریافت می کند. فرمول محاسبه مالیات به این روش به صورت زیر می باشد. اگر میزان مالیات پرداختی بیش از میزانی باشد باید پرداخت شود، مودی می تواند آن را به دوره بعدی موکول کند.

(مالیات و عوارض خرید – مالیات و عوارض فروش) = مالیات ارزش افزوده

ارائه اظهارنامه ارزش افزوده به سازمان امور مالیاتی کشور

ارائه اظهارنامه مالیاتی مربوط به ارزش افزوده باید هر سه ماه یکبار یعنی در پایان هر فصل صورت گیرد. مودیان مالیاتی تا 15 روز فرصت دارند که اظهارنامه خود را تسلیم سازمان امور مالیاتی کشور نمایند. تسلیم اظهارنامه از طریق سامانه مالیات بر ارزش افزوده انجام می شود. پس از ارائه اظهارنامه، مودیان باید فیش حقوقی صادر شده از سازمان امور مالیاتی کشور را پرداخت کنند. البته در پایان فصل زمستان به دلیل عید نوروز و تعطیلات آن، این مهلت تمدید می شود. اما بهتر است مودیان در فرصت مناسب نسبت به پرداخت مالیات اقدام کنند. در غیر این صورت مودی جریمه خواهد شد.