مالیات ارزش افزوده شرکت ها، نوعی مالیات غیرمستقیم است که بر ارزش افزوده کالاها و خدماتی که توسط شرکت ها تولید یا ارائه می شود، وضع می گردد. ارزش افزوده، به معنای افزایش ارزش کالاها و خدمات در طول فرآیند تولید یا ارائه آنها است.

در ایران، نرخ مالیات ارزش افزوده شرکت ها، ۹ درصد است. این مالیات، از مشتریان شرکت ها دریافت می شود و سپس توسط شرکت ها به سازمان امور مالیاتی پرداخت می گردد. شرکت هایی که مشمول مالیات ارزش افزوده هستند، باید در پایان هر فصل، اظهارنامه مالیات ارزش افزوده خود را به سازمان امور مالیاتی ارسال کنند.

 مالیات ارزش افزوده شرکت ها، دارای مزایای زیر است:

عادلانه تر از مالیات های مستقیم است. مالیات ارزش افزوده، بر مصرف کنندگان نهایی وضع می گردد و به این ترتیب، فشار مالیاتی بر شرکت ها و افراد کم درآمد کاهش می یابد.
کارآمدتر از مالیات های مستقیم است. مالیات ارزش افزوده، به راحتی قابل وصول است و کمتر امکان فرار مالیاتی در آن وجود دارد.
توزیع عادلانه تر درآمد را تسهیل می کند. مالیات ارزش افزوده، به طور مستقیم به مصرف کنندگان نهایی منتقل می شود و این امر می تواند به توزیع عادلانه تر درآمد کمک کند.
مالیات ارزش افزوده شرکت ها، دارای معایبی نیز است:

می تواند منجر به افزایش قیمت کالاها و خدمات شود. مالیات ارزش افزوده، به قیمت کالاها و خدمات اضافه می شود و این امر می تواند منجر به افزایش تورم شود.
می تواند منجر به پیچیدگی های مالیاتی شود. محاسبه مالیات ارزش افزوده، می تواند پیچیده باشد و این امر می تواند منجر به مشکلاتی برای شرکت ها و سازمان امور مالیاتی شود.

 در شرکت ها باید برای انجام پروژه ها بودجه بندی صحیح درنظر گرفت و هزینه ها را پیش بینی  کرد که در کنار همه این ها مالیات ارزش افزوده شرکت ها به نحوی نشود که باعث ضربه خوردن به شرکت شود.

تاریخ تعلق مالیات بر ارزش افزوده، به نوع معامله و زمان تحقق آن بستگی دارد. در ادامه، تاریخ تعلق مالیات بر ارزش افزوده در مورد عرضه کالا، ارائه خدمات، صادرات و واردات، به طور خلاصه بیان می شود:

الف ـ مالیات بر ارزش افزوده در مورد عرضه کالا

در مورد عرضه کالا، تاریخ تعلق مالیات، به شرح زیر است:

تاریخ صورتحساب: در صورتی که تاریخ صورتحساب، مقدم بر تاریخ تحویل کالا یا تاریخ تحقق معامله کالا باشد، تاریخ صورتحساب، تاریخ تعلق مالیات خواهد بود.
تاریخ تحویل کالا: در صورتی که تاریخ تحویل کالا، مقدم بر تاریخ صورتحساب یا تاریخ تحقق معامله کالا باشد، تاریخ تحویل کالا، تاریخ تعلق مالیات خواهد بود.
تاریخ تحقق معامله کالا: در صورتی که تاریخ تحقق معامله کالا، مقدم بر تاریخ صورتحساب یا تاریخ تحویل کالا باشد، تاریخ تحقق معامله کالا، تاریخ تعلق مالیات خواهد بود. 
در مواردی که در تبصره ماده (۴) این قانون ذکر شده است، تاریخ ثبت دارایی در دفاتر یا تاریخ شروع استفاده، هر کدام که اول باشد یا تاریخ برداشت، بسته به مورد مربوطه.
در مورد معاملات موضوع ماده (۹) این قانون، تاریخ معاوضه.
ب ـ مالیات بر ارزش افزوده در مورد ارائه خدمات

در مورد ارائه خدمات، تاریخ تعلق مالیات، به شرح زیر است:

تاریخ صورتحساب: در صورتی که تاریخ صورتحساب، مقدم بر تاریخ ارائه خدمت باشد، تاریخ صورتحساب، تاریخ تعلق مالیات خواهد بود.
تاریخ ارائه خدمت: در صورتی که تاریخ ارائه خدمت، مقدم بر تاریخ صورتحساب باشد، تاریخ ارائه خدمت، تاریخ تعلق مالیات خواهد بود.
در مورد معاملات موضوع ماده (۹) این قانون، تاریخ معاوضه.
ج ـ مالیات بر ارزش افزوده در مورد صادرات و واردات

در مورد صادرات، تاریخ تعلق مالیات، هنگام صدور کالا خواهد بود. در مورد واردات، تاریخ تعلق مالیات، تاریخ ترخیص کالا از گمرک خواهد بود. در خصوص خدمت، تاریخ تعلق مالیات، تاریخ پرداخت ما به ازاء خواهد بود.

1.اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده عادی
این اظهارنامه شامل کلیه کالاها و خدماتی است که نرخ مالیات و عوارض ارزش افزوده آن‌ها معادل ۹ درصد است. تقریباً تمامی اشخاص مشمول ارزش افزوده ملزم به ارسال این اظهارنامه هستند، مگر برخی کالاهای خاص که اظهارنامه متفاوتی دارند.

2.اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده دخانیات
این اظهارنامه شامل انواع سیگار و محصولات دخانی مانند توتون، تنباکو و غیره است که تولید داخل کشور، وارداتی یا تولید داخل ایران که نشان بین‌المللی داشته باشند، طبق ماده ۲۶ قانون شامل نرخ‌های متفاوت ارزش افزوده از ۱۰ درصد تا ۶۵ درصد هستند. البته از سال دوم اجرای قانون ارزش افزوده، هر سال ۵ درصد به نرخ مربوطه افزوده می‌شود تا به نرخ مقرر شده در قانون برسند.

3.اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده سوخت
این اظهارنامه شامل انواع بنزین، نفت و غیره است و همچنین نرخ ارزش افزوده آن بستگی به نوع سوخت دارد. نرخ مالیات بر ارزش افزوده سوخت به شرح زیر است:

بنزین: ۱۵ درصد

نفت: ۳۰ درصد

4.اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده عوارض آلایندگی

این اظهارنامه مربوط به واحدهای تولیدی، صنعتی، معدنی و خدماتی آلاینده است که طبق تشخیص سازمان حفاظت محیط زیست، بر اساس معیارهایی نظیر شدت، مدت، نوع و مکان آلایندگی، با حداقل نرخ نیم درصد و حداکثر نرخ یک و نیم درصد نسبت به ماخذ فروش یا خدمات از واحدهای آلاینده تحت عنوان عوارض سبز مطالبه می‌شود.

اعتبار مالیاتی ارزش افزوده، مبلغی است که مودیان مالیاتی می‌توانند در زمان پرداخت مالیات بر ارزش افزوده، از آن کسر کنند. این اعتبار، در زمان خرید کالا یا خدمات کسب می‌شود.

برای مثال، فرض کنید یک شرکت، کالایی به ارزش 100 میلیون تومان از یک فروشنده خریداری می‌کند. فروشنده، مالیات بر ارزش افزوده این کالا را معادل 9 میلیون تومان محاسبه و از خریدار دریافت می‌کند. شرکت خریدار، این مبلغ 9 میلیون تومان را به عنوان اعتبار مالیاتی ارزش افزوده خود ثبت می‌کند.

در زمان ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده، شرکت خریدار، باید مالیات بر ارزش افزوده فروش خود را محاسبه کند. اگر مالیات بر ارزش افزوده فروش شرکت بیشتر از اعتبار مالیاتی ارزش افزوده آن باشد، باید مابه‌التفاوت را به سازمان امور مالیاتی پرداخت کند. اما اگر مالیات بر ارزش افزوده فروش شرکت کمتر از اعتبار مالیاتی ارزش افزوده آن باشد، می‌تواند مابه‌التفاوت را از سازمان امور مالیاتی دریافت کند.

بنابراین، اعتبار مالیاتی ارزش افزوده، یک ابزار مهم برای کاهش مالیات بر ارزش افزوده برای مودیان مالیاتی است.

نرخ مالیات بر ارزش افزوده برای تمام کالاها و خدمات یکسان نیست و برای برخی کالاها و خدمات، نرخ های متفاوتی در نظر گرفته شده است.

کالاها و خدماتی که با نرخ 3 درصد مالیات بر ارزش افزوده مشمول مالیات می شوند:

گندم، برنج، دانه های روغنی، انواع روغن خام، حبوبات (شامل عدس، نخود، لوبیا و ماش)، قند و شکر، گوشت مرغ، گوشت قرمز، چای و داروهای کمیاب و واکسن. همچنین، اقلامی مانند نوشابه و دخانیات که برای سلامتی مضر هستند، با نرخ مالیات بر ارزش افزوده بالاتری نظیر 10 درصد محاسبه می‌شوند.