مالیات چیست؟

از دیرباز تاکنون موضوع مالیات یکی از چالش برانگیزترین و مهمترین موضوعات در بین حاکمان و مردم بوده است. در واقع مهم ترین دستاورد مالی برای پیشبرد تمدن، مالیات بوده است. به یقین می توان گفت که اخذ مالیات در تمامی کشورها راه و روش خاص خود را دارد. اما همیشه در طول تاریخ مخالفانی هم وجود دارند که با فلسفه مالیات و پرداخت آن موافق نیستند.

اگر مبلغی که به عنوان مالیات از اقشار مختلف جامعه دریافت شود صرف خدمات عمومی شود بسیاری از چالش ها و مشکلات افراد رفع می شود. هر شخص یا نهادی که مشمول پرداخت مالیات باشد باید اظهارنامه مالیاتی را تسلیم کند. تعاریف متعددی برای این هزینه در نظر گرفته شده است اما عامه ی مردم مالیات را هزینه ای می دانند که افراد برای هزینه های عمومی پرداخت می کنند. این هزینه ها صرف عمران و آبادانی کشور می شود و درصد آن برای مشاغل و کسب و کارهای مختلف متفاوت است.

تعریفی از مالیات

برای مالیات تعاریف متعددی از طرف اقتصاددانان مطرح شده است. اما اگر بخواهیم این هزینه را به زبانی ساده تر تعریف کنیم باید بگوییم که مالیات یک نوع هزینه اجتماعی محسوب می شود که افراد حقیقی و حقوقی مشمول مالیات باید آن را به دولت پرداخت کنند. این هزینه مجدد توسط دولت صرف هزینه ها و خدمات مردم می شود.

بحث مالیات تنها مختص ایران نیست و در تمام دنیا یکی از مباحث اقتصادی کلیدی و مهم است. از این رو قوانین مختلفی در کشورهای مختلف برای آن وضع شده است. قانون در وضع مالیات دخیل است و تمام مشاغل و کسب کارهایی که از پرداخت این هزینه معاف هستند صراحتا در قانون مشخص شده اند. حتی معافیت و بخشودگی و تخفیف مالیاتی هم باید بر اساس قانون باشد.

در زیر به چند مورد از تعاریف مالیات از نظر اقتصاددانان برجسته در  طول تاریخ اشاره می کنیم:

دیوید هیوم»، فیلسوف شهیر اسکاتلندی مالیات را یک پیش پرداخت عمومی می داند که مردم برای استفاده از انتظامات عمومی پرداخت میکنند.

از نظر «شارل دو مونتسکیو»، فیلسوف فرانسوی مالیات بخشی از دارایی به حساب می آید که فرد پرداخت کننده برای امنیت بقیه دارایی خود پرداخت می کند. در واقع فرد برای اینکه بتواند از مابقی دارایی خود به درستی و با آسایش خاطر استفاده کند لازم است که بخشی از آن را به دولت پرداخت کند.

«چارلز ای.مک لور» در کتاب «بریتانیکا مالیات را اینگونه تعریف کرده است: پرداخت مالی اجباری یا هزینه های تحمیلی دیگری که دولت تعیین می کند تا مشمولان مالیاتی آن را پرداخت کنند. دولت هزینه های اخذ شده را صرف خدمات عمومی می کند.

در کتاب مالیه عمومی نوشته مرحوم دکتر حسین نیا مالیات اینگونه تعریف شده است: برداشت قسمتی از درآمد یا دارایی افراد برای تامین مخارح دولتی را مالیات می گویند. این نرخ مالیاتی بر حسب توانایی پرداخت و سطح درآمد مودیان تعیین می شود.

در کتاب ثروت ملل نوشته آدام اسمیت هم موضوع مالیات و چهار اصل مهم آن از قبیل اصل عدالت و برابری، معین و مشخص بودن، سهولت و صرفه‌جویی بررسی شده است.

هدف از وضع مالیات

در بیشتر کشورهای جهان دولت، برای جبران هزینه های خدماتی که به شهروندان ارائه می کند مالیات دریافت می کند. البته بیشتر کشورها به منظور جبران هزینه ها اقدام به دریافت مالیات از مردم نمی کنند. به طور کلی دولت برای مشاغل مختلف انواع مالیات را تعیین کرده است تا از طریق دریافت این هزینه بتواند قدم های مهمی را در راستای حفظ منافع اجتماعی و اقتصادی بردارد.

در واقع دولت با اخذ مالیات می تواند پروژه های مختلف را به نتیجه برساند و خدمات عمومی بهتر و متنوع تری را ارائه کند. نرخ مالیات برای تمامی مودیان مالیاتی ثابت نیست معمولا نرخ مالیات بر اساس توانایی حقیقی مشمولان مالیاتی تعیین می شود. به زبانی ساده تر نرخ مالیاتی برای اقشار غنی بیشتر از اقشار کم درآمد است تا ضربه ای به کسب و کارها وارد نشود.

انواع مالیات

در قانون مالیاتی ایران مالیات در دو نوع مستقیم و غیر مستقیم وجود دارد. اگر مودی مالیاتی و پرداخت کننده یک نفر باشد مالیات از نوع مستقیم است در غیر اینصورت مالیات غیر مستقیم است.

انواع مالیات های مستقیم  شامل مالیات بر دارایی، مالیات حق تمبر، مالیات بر ارث، مالیات بر درآمد املاک، مالیات بر درآمد حقوق، درآمد مشاغل؛ درامد کشاورزی، درآمد اشخاص حقوقی و درآمدهای اتفاقی است.

انواع مالیات غیر مستقیم هم شامل مالیات بر واردات، مالیات بر مصرف و فروش کالا و خدمات و مالیات بر ارزش افزوده است.

عواقب عدم پرداخت مالیات

بعد از تسلیم اظهارنامه توسط اشخاص حقیقی و حقوقی میزان مالیات تعیین می شود. این میزان قطعی و نهایی نیست و مودی می تواند نسبت به مبلغ آن اعتراض کند. بر اساس قانون 238 مالیات های مستقیم تا 30 روز مودی می تواند به میزان مالیات تعیین شده اعتراض کند و هیات اختلاف مالیاتی اعتراض را پیگیری و بررسی می کنند. رای نهایی توسط این هیات صادر می شود و به معنای تعیین مالیات قطعی است. اما اگر فرد از پرداخت مالیاتی قطعی خوداری کند جریمه های متعددی از قبیل ممنوع الخروج بودن، پرداخت درصدی از مبلغ مالیات به عنوان جریمه و یا مسدود شدن حساب های بانکی برای او در نظر گرفته می شود.

چه افرادی مشمول پرداخت مالیات هستند؟

قانون پرداخت مالیات شامل تمام اشخاص حقیقی و حقوقی که در ایران فعالیت داشته باشند می شود. هر شخصی که دارای ملک یا املاک در داخل ایران باشد باید مالیات آن را پرداخت کند.

افرادی که در ایران شغل خاصی دارند که از ان کسب درامد می کنند باید به نسبت درآمد خود خراج پرداخت کنند.

برخی از بنگاه ها و شرکت ها در خارج از ایران فعالیت می کنند اما در ایران هم کسب درآمد می کنند. این افراد مشمول پرداخت مالیات هستند و باید سالانه میزان خراج و عوارض درآمد خود را به دولت پرداخت کنند.

افرادی که تابعیت ایرانی دارند اما در خارج از ایران فعالیت می کنند باید بخشی از درآمد خود به عنوان هزینه های اجتماعی به دولت پرداخت کنند.

افراد ایرانی که در خارج از کشور اقامت دارند اما درآمد آن ها در داخل ایران است باید مالیات خود را سالانه پرداخت کنند.

اتباع غیر ایرانی که در ایران صاحب کسب و کاری هستند و از طریق آن درآمد کسب می کنند یا اینکه امتیاز کسب و کار خود را به شخص دیگری واگذار کرده اند مشمول پرداخت مالیات هستند چون به طریقی از محل کار خود دارایی کسب می کنند. گاها اتباع غیر ایرانی از طریق آموزش یا فروش فیلم به ایرانیان کسب درآمد می کنند. این دسته از افراد هم مشمول پرداخت مالیات هستند.

چه افرادی از پرداخت مالیات معاف هستند؟

به طور کلی وزارت خانه ها و موسسات دولتی، مراکزی که بودجه دولتی دارند شهرداری ها و سازمان های زیر نظر آنها، بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی از پرداخت مالیات معاف هستند. این نهادها مجوز معافیت از نهادهای حکومتی را دارند و نیاز به تسلیم اظهارنامه و پرداخت مالیات ندارند.